Asgari işçilik uygulaması, Sosyal Güvenlik Kurumu'nun kayıt dışı istihdamla mücadele başvurduğu yöntemlerden birisidir. Bu yöntemde kimi iş ve işyerlerinde, SGK'ya bildirilmesi gereken asgari çalışma gün sayısı ve/veya prime esas kazanç tespiti yapılır. İşveren tarafından fiilen bildirilen ile SGK tarafından tespit edilen işçilik tutarı arasında fark bulunması halinde, fark işçilik tutarı işverenden tahsil edilir.

İhale konusu işler ile özel bina inşaatları dahil olmak üzere bütün işyerlerinde asgari işçilik uygulaması yapılabilir. Ancak ihale konusu işler ile özel bina inşaatlarında asgari işçilik kural olarak yapılırken, diğer devamlı mahiyetteki işyerlerinde istisnai olarak uygulanmaktadır.

Kamu idareleri, döner sermayeli kuruluşlar, kanunla kurulan kurum ve kuruluşlar ile bankalar tarafından ihale mevzuatına göre yaptırılan işlerde SGK tarafından asgari işçilik hesaplaması yapılmaktadır. Bu hesaplama yapılırken öncelikle ihale konusu işin başlangıç ve bitiş tarihleri tespit edilir. İşin bitiş tarihi tam olarak tespit edilemiyorsa, kesin kabul veya noksansız geçici kabul tarihi işin bitiş tarihi olarak kabul edilir. Daha sonra bu iş için ihale makamı tarafından yükleniciye ödenen Katma Değer Vergisi hariç, malzeme fiyat farkı ve akreditif bedeli dâhil toplam hakediş tutarına asgari işçilik oranı uygulanır.  Bu oran, asgari işçilik oranları listesinden iş için tespit edilen asgari işçilik oranının %25 eksiği olarak uygulanır. Bunun sonucunda çıkan işçilik matrahı, işveren tarafından ihale konusu işin süresince SGK'ya bildirilen işçilikten fazla ise, fark işçilik tutarı işverene tebliğ edilir.

Borcun tebliğinden sonra bir ay içinde işveren, borcu ödeyeceğini ve daha sonra söz konusu işle ilgili denetim istemeyeceğini belirtirse borç kesinleşmiş olur. Işveren bu bir aylık sürede, borcunu ödeyeceğine dair bildirimde bulunmaz veya borcunu ödemeyeceğini bildirirse, konu incelenmek üzere Sosyal Güvenlik Müfettişine veya Sosyal Güvenlik Denetmenine havale edilir. Denetim elemanları, söz konusu işle ilgili olarak prim tarife cetvelindeki işçilik oranının tamamını uygularlar. Yani SGK müdürlüğünde yapılan %25 indirim, denetim elemanı tarafından yapılmaz. Dolayısıyla işverenler açısından işçilik hesaplamasının müdürlüklerde yapılması daha avantajlıdır.

Diğer taraftan, ihale konusu işte çalıştırılacak sigortalı sayısı sözleşme ile belirlenmişse, SGK müdürlüğü öncelikle işveren tarafından sözleşmede belirtilen kişi/gün sayısının bildirilip bildirilmediğine bakar. Yani doğrudan asgari işçilik oranını uygulamaz. Eksik bildirim söz konususya, buna ilişkin bildirimi bir ay içinde yapması için işverene tebligat çıkarır. İşverence eksik bildirim bu süre zarfında tamamlanmazsa, SGK müdürlüğü re'sen belge düzenler.

İhale konusu işten dolayı hesaplanan asgari işçilik farkı ödendiği taktirde, SGK tarafından işverene 'ilişiksizlik belgesi' verilir. Söz konusu belge, işverenin ihale konusu işten dolayı SGK'ya işçilik borcunun bulunmadığını gösterir ve ihale makamınca teminat iadesinde dikkate alınır.

Devlet tarafından yapılan inşaatların dışındaki inşaat işlerinin hemen tamamı asgari işçilik denetimine tabidir. Yapı ruhsatı vermeye yetkili merciler, ruhsat verdikleri inşaat işyerlerini SGK'ya bildirirler. Ä°nşaatın bitiminden sonra ilgili mercilerden yapı kullanma izin belgesi (iskan belgesi) alabilmek için öncelikle SGK'dan ilişkisizlik belgesi alınması gerekir. SGK müdürlüğü, kendisine ilişiksizlik belgesi almak için müracaat edilen işyeri için önce asgar işçilik araştırması yapar. Bu araştırmayı yaparken, önce yapının yaklaşık maaliyetini hesaplar. Hesaplama, Bayındırlık ve Iskan Bakanlığı tarafından her yıl açıklanan yaklaşık maaliyet rakamlarına göre yapılır. Yapının sınıf ve grubuna göre toplam metrekare maliyeti bulunur. Bu maliyete asgari işçilik oranının %25 eksiği uygulanır. Çıkan rakamdan işveren tarafından inşaat süresince bildirilen işçilik tutarı düşüldükten sonra kalan pozitif tutar, işverenin SGK'ya olan fark işçilik borcunu gösterir.

Ä°nşaat işyerinin işvereni, SGK müdürlüğünce hesaplanan fark işçilik borcunu öder veya denetim ister. Denetim istemesi halinde konu Sosyal Güvenlik Müfettişine veya Sosyal Güvenlik Denetmenine intikal eder. Denetim elemanları, söz konusu işle ilgili olarak prim tarife cetvelindeki işçilik oranının tamamını uygularlar. Yani SGK müdürlüğünde yapılan %25 indirim, denetim elemanı tarafından yapılmaz. Işverenler açısından tıpkı ihale konusu işlerde olduğu gibi işçilik hesaplamasının müdürlüklerde yapılması daha avantajlıdır.

Sosyal Güvenlik Müfettiş ve Denetmenleri, ihale konusu ve inşaat işyerleriyle ilgili denetimlerinde, varsa işveren tarafından ibraz edilen işçilik faturalarını da dikkate alırlar. Böylece işverenin ödemek zorunda kalacağı fark işçilik tutarından indirim yapılmış olur.

SGK, sadece ihale konusu ve inşaat işyerlerinde değil, devamlı mahiyetteki işyerlerinde de asgari işçilik tespiti yapabilmektedir. 5510 sayılı Kanunun 85. maddesiyle tanınan bu yetki doğrultusunda SGK; yapılan işin niteliği, kullanılan teknoloji, işyerinin büyüklüğü, benzer işletmelerde çalıştırılan sigortalı sayısı, ilgili meslek veya kamu kuruluşlarının görüşü gibi unsurları dikkate alarak asgari işçilik tespiti yapabilir. Bu doğrultuda Sosyal Güvenlik Müfettişlerince yıllık denetim programı kapsamında, kayıtdışı istihdamın yüksek olduğu sektörler öncelikli olmak üzere asgari işçilik denetimleri yapılır. Yapılan denetimlerde, pek çok faktör dikkate alınmak suretiyle işyerinden bildirilmesi gereken asgari Ã§alışma gün sayısı ve prime esas kazanç tutarı tespit edilir. Çıkan rakamlar, işveren tarafından fiilen yapılmış bildirimlerle mukayese edilir. Arada pozitif fark varsa, işverenden fark işçilik tutarı talep edilir. Ayrıca fark işçilik sebebiyle işveren hakkında idari para cezaları da tahakkuk ettirilir.